गायक यादन नुनाम सेर्माज्यूले स्वरबद्ध गर्नु भएको
वालिहाङ तङ्नाम मुन्धुमको पूर्ण पाठ
(यसमा मूलतः अध्येयता डिबी आङ्बुङज्यूको योगदान रहेको छ ।)
अँध्यारो परेपछि राति खेलिने लालिङ्घेÞ ।।
लालिङ्घेÞ साम्लो
अमर तुम्याहाङ
थप्पारा सेÞक्मुरी फेÞक्तेÞ लक्खुम्मो
कुनाम् सेÞरेÞ लुङ्मा हिप्सेÞर ।।
लालीङ्ओ लालीङ्घेÞ चात्छेÞ ताम्नारो
कबु पाङ्भे लाजे ताक्कन्नु
आम्बी चुक्साङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
फेÞन्छाङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
ओन्छाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
माङ्हाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
हाङ् इङ्घङ् सेÞनु ताम्ना
माङ् इङ्घङ् हाÞनु ताम्ना
वालीहाङ्÷वलीहाङ् हिङ्वा इङ्घङ्
सत्नु हानु ताम्ना
खेÞप्सुम्लो हौ खेÞप्सुम्लो
आम्बी थाबेदीङ् पाए — लालीङ्घेÞ
थामेदीङ माए — लालीङ्घेÞ
हाङ्गेÞन्ग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
सिक्चाग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
खामाक् सीमाङ् नाम्मा तङ्नाम्
खासाम् सÞेमी हाम्मा तङ्नाम्
सक्वा मुइङ् हामा तङ्नाम्
हाङ्वा मुइ थामा तङ्नाम्
थासुम्लो हौ थासुम्लो
आम्बि ऐरी पारी — लालीङ्घेÞ
सत्ती लाक्खी — लालीङ्घेÞ
के साङ्ला नु — लालीङ्घेÞ
ता मुक्ला नु — लालीङ्घेÞ
तीयाहा लोरी — लालीङ्घेÞ
तीयाहाहा.... — तीयाहाहाÞ
मुन्धुम्÷हाबेःक्
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम् तेअङ्सिरेÞ लारिङ्गेत् मुन्धुम्
– दिबी आङ्बुङ ‘मेÞन्निसाम् याप्मि’
१. तक्पाःन् मुन्धुम् (प्रारम्भिक मुन्धुम्)
(युन्छोदिङ् येÞम्मो पाःप्मा मुन्धुम्–साँझ÷राति)
ए आर ग आम्बि
थेमुभाल्लेÞ
सिमिक्लुङ्रे
इक्सागेÞन् ग
खाम्बेःक् सम्धाङ्
अगन् लाजे?
युक्फो सम्धाङ्
अगन् पाङ्भे
योसो कब्रिङ्
मेÞवा कुनाम्
थेÞआङ् पेःल्लेÞ
सÞेन्दाङ् कुला
ओःत्तेÞ पेरो
हेक्केल्लÞेसा?
आम्बि क?यो
इक्सा खाम्बेःक्
इःम्सिङ् पेरो
नाङ्जङ् लुङ्जङ्
इम्सिङ् पेरो
कोःक्मा फाङ्जङ्
मेÞइम्सिङ्ङे
थक्सा पुसा
मेÞइःम्सिङ्लो
सिक्चो? था?बात्
मेÞजिङ्सिङ्रो
आम्बि हेक्क्याङ्
तरक्केÞन् ग
ताङ्साङ् सम्धो
सेÞन्दाङ् कुला
ओःत्तेÞबेरो
मुन्धाङ् खेसे
मेÞओःत्तेÞरो
आम्बि क?यो
लोक्फा ताङ्लेÞ
सिङ्घिम् ताङ्लेÞ
मुक्साम् युक्पा
लक्खुम्मोओ
सेÞमि ओःत्तेÞ
ओःन्छाङ् ल?रेÞ
फुङ्इक् कुलेÞम्
फुङ्इ पेÞmक्तेÞ
खेÞम्सिङ् या?रेÞ
चम्सिङ् या?रेÞ
फुङ्नाम् सÞेरेÞ
कुनाम् नुरेÞ
आम्बि अगन्सेÞबा
तङ्बेलाबा
केÞदाबा आ
वालिङ्लेÞन
तङ्नाम् येÞन्लो
नुमुइरेÞन्
तङ्नाम् त्येÞरो !
––––––––––
(मुन्धुम् चक्मा÷जोड्नु)
हेÞक्केल्लेÞसा?
आम्बि क?यो
वालि हाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् इसिक्
तङ्नाम् इःत्छेÞ
नाभोःन्जिन् ग
हयङ्साहा?
कुम्भु–कुन्सा?
सिक्कुम् तङ्नु
सङ्वा–फुङ्वा
निङ्वा? तङ्नु
तुम्याहाङ्रेÞन्
लक्लुम्मोओ
लाःङ्नु पाःत्नु
ताःम्ना नि बा
हेक्केल्लेÞसा
आर क?यो
येÞक्येÞक् सिम्सिम्
मेÞन्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞक्सुम्
हाबेःक् खेÞप्सुम्
२. नावा चइःत् मुन्धुम्ः
(सृष्टिको मुन्धुम्)
ए, मुन्धुम् इसिक्
हाबेःक् इसिक्
उन्छोःन् गमु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
मुन्धाङ् खेसे
यङ्घङ् वाहङ्
चभत् थुङ्वा
मिधुङ् मिराक्
सुरित् केÞजङ्
होःप्तेÞ मुरो
मुहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
मुहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
मुजि?रक् नेÞस्सेÞ
खेÞजिÞ?रक् नेÞस्सेÞ
ए, अगन्छा? लुम्ओ
मुजोःक्लुङ् माङ्लो
खेÞजोःक्लुङ् माङ्लो
तागेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
मुखेÞहोःप् लुम्ओ
सिमिक्लुङ् फत्छु
सेÞन्दाङ् ए फच्छु
कुला फच्छुरो
मिवा युक्सु
कुनाम् ए युक्सुरो
मुन्धाङ् युक्खु
खेसे ए युक्सुरो
इक्सा मेÞएग
खाम्बेःक् मेÞएग
नावालुङ्मा ग
चइःत् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
इक्सा ए नÞेस्सुरो
खाम्बेःक् ए नेÞस्सुरो
इक्सा पोःक्खेरो
खाम्बेःक् पोःक्सेÞरो ।
३. ताबुसिङ्ला नु थक्सापुसा पोङ्मा
(वनजङ्गल र पशुपक्षीको सृष्टि)
आर, इक्सा खाम्बेःक्
पोःक्सेÞसाङ् आम्बि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
पोरोक्मि माङ्नु
यम्भामि माङ्नु
ताबुमु लेःत्तु
सिङ्लामु लेःत्तु
नेÞत्तिमु पोःक्सेÞ
कुभुङ्मु पोःक्खेÞ ।।
तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
नावासिङ्माङ्लेÞ
कुजोःक्सिङ् माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङाङ्
ताबुमु खेÞम्मा
सिङ्लामु खेÞम्मा
नेÞत्ति ए खेÞम्मा
कुभुङ्ङे खेÞम्मा
थक्सामु केःत्तु
पुसामु केःत्तु
आल्ल, ताबु खेÞम्दुरो
सिङ्ला खेÞम्दुरो
नेÞत्ति खेÞम्दुरो
कुभुङ् खेÞम्दुरो ।।
४. मेÞन्छाम्गेÞन् नाम्याप्मि पोङ्मा
(मानिसको सृष्टि मुन्धुम्)
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुहङ्लिङ् खेÞम्मा
सिमिक्लुङ् चोगु
सिमिक्लुङ् खेÞम्मा
ताङ्साङ्ङाङ् फत्छु
तरङ् खेÞम्मा ग
ताङ्साङ् खेÞम्मा ग
मुधाङ्दिङ् गर
खेसेहा? फत्छु
लाबेमा फत्छु
नाम्बेमा फत्छु
केजङ्ङाङ् चोगु
सुरित्ताङ् चोगु
चफत्ताङ् चोगु
चुवात्ताङ् चोगु
पाङ्घेÞन्नाङ् चोगु
वाहित्ताङ् चोगु
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्रेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङ्ङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङ्ङाङ्
यङ्घङ्मु चोगु
वारक्मु चोगु
कोइमु चोगु
चङ्फाङ्मु चोगु
ताबुमु चोगु
सिङ्लाआङ् चोगु
इक्सा मेÞघेम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
ङासाआङ् चोगु
सिक्चोहा? केःत्तु
था?बात्ताङ् केःत्तु
थक्साःहा? केःत्तु
पुसाहा? केःत्तुसि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
पोरोक्बिाल्लेÞ
यम्भामिबाल्लेÞ
सिक्कुम् तायेÞरो
निङ्वा? तायेÞरो
मेÞन्छाम् मेÞएग
याप्मि मेÞएग
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞलामेÞल्लेÞ
निङ्वा?फुमेÞल्लेÞ
सिक्कुम्मु इसिक्
निङ्वा?ए इसिक्
पोरोक्मिबारेÞ
यम्भामिबारेÞ
मेÞयाम्सो साधिक्
मेÞन्छिम्ना साधिक्
साम्याङ्वा अम्लेÞङ्
युप्पावा फरेÞङ्
चइःत्ते चोगु
कुबे चोगुसाङ
नावा मेबोःक्खेÞन्
चइत् मेÞबोःक्खेÞन्
सिक्कुम्मे मयेÞ
निङ्वा?रक् मयेÞ
याम्मो, तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
ला खाप्पुमा ग
नाम् खाप्पुमा ग
पेÞबङ् फेÞेत्तुआङ्
हुक्सो तारुआङ्
इक्सा ए खाम्नु
खाम्बेःक्मा खाम्नु
वाहिसोमानु
सेःक्तक्सु च्वाःत्नु
पाङ्घेन्दिङ् च्वाःत्नु
मेÞन्छाम् चइःत्
याप्मि ए चइःत्
हुक्सोमु चोगु
ताङेÞमु चोगु
हÞेक्क्याङ, साङ्गुमु केःत्तु
सक्मामु केःत्तु
आर, हाः हाः मेÞत्तुरो
हुः हुः मेÞत्तुरो
पेÞलि साःत्तुरो
पाःल्ला साःत्तुरो
मेÞन्छाम्माङ् सारेÞ
नाम्याप्मि सारेÞ
हाः हाः ल?रिक्लो
हुः हुः ल?रिक्लो
पेलि नोःक्तुबेÞ
पाःल्ला नोःक्तुबेÞ
अक्खेरिक, नावा पोःक्सेÞरो
चइत् पोःक्खेÞरो ।
५. वालिहाङ् मुन्धुम्
(वालिहाङ्को मुन्धुम्)
ए ! आल्ल आम्बि
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुइङ् इसिक्
मेÞन्छाम् याप्मि
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा पोःक्सेÞ
मेÞन्छाम् साःहा?
इक्सा खाम्बेःक्
लाजे? सिङ्बुङ्
तक्नु वामा
थक्सा पुसा
कत्नु वामा
चासे? फुङ्से?
चानु वामा
मुइङ् इसिक्
लाजे? युक्फो
तक्इ वाःम्ओ
हाङ्थिम् पोःक्सेÞ
हाङ्थिम् इसिक्
नेवाःलाबा
हाङ्युक्नाओ
सावा येÞत्हाङ्
किरात हाङ्मु
कुनो मिङ्ग
वालिहाङ्मु
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा साबा
युक्फो सारेÞन्
मिम्जि? साबा
सेवा साबा
वयेÞमुबेÞ
वा?इ पेःक्मो
थिक्येÞन् खुनेÞ?
सेÞप्माङ् चेÞङ्नु
मुइङ् इसिक्
हाङ्युक्नाओ
कुयाम् तुगेÞ
मिन्दे पोःक्सेÞ
हÞेक्केल्लेÞसा?
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेÞरिङ् चोःक्इ
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
सेÞमि हाःन्नु
वाजिरि नु
फुङ्जिरि नु
सेवा चोःक्इ
मुइ नाःक्इ
मेÞयुङ्ङÞेमु
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
लाजे? सारेÞन्
सेवा तेÞम्नु
वालिहाङ्ङिन्
मिक्कि फुङ्वा
हिङ्मन् पिरु
आल्ल खुनेÞ?
कुयाम् नुरेÞ
कुसिक् नुरेÞ
हेÞक्याङ् खेÞ?यो
वालिहाङ्रेÞ
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेरिङ् चोःक्नु
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
निङ्वा? लोइः
सेवा चोःक्इः
मेÞयुङ्इभाङ्
तेÞअङ्सिरेÞ
कुनो मुइ
पि?सेÞ फा?आङ्
लाजे? कब्रिङ्
केÞरेÞक् पिसाङ्
लाजे? साहा?
योभो साहा?
इङ्भन् चोःक्सेÞ
पाङ्सुसिमु
आम्बि क?यो
आनिगेÞआङ्
वालिहाङ्लेÞन्
कुनो मुइङ्
इङ्घङ् सÞेनु
लाःङ्नु पिन्नु
लारिङ्गेÞत् नु
नाम्लिङ्गेÞत् चाःत्नु
ताःम्नाबारो
आम्बि आर
क?यो आनि?
लाजे? लुम्ओ
हाङ्जोक् थिम्ओ
हाङ्जोक् थिम्सा
लाजे?साओ
योभो साओ
नुमा तामा
हाङ्जोक् थिम्रेÞन्
कुलिङ्धोनु
कुसाङ् लमा
आनि? लाजेÞन्
चुम्भोदिङ्बा
हक्चुम्मिबा
योभोधिम्नु
साम्खासेक्नु
सुवाङ्गेÞन्बा
इःत्यङ् खाम्घु
चोःक्मा वारो
आनि? लाजे?
आनि? लाघो
कोःप्मा वारो
आनि? थिङ्गा
आनि? निसुम्
हक्मा? वारो
आनि? चोःत्लुङ्
माङ्गेÞन्ना? लुङ्धुङ्
फोःङ्मा? वारो
आम्बि, हÞेक्केल्लेÞसा
सिक्कुम् तङ्नु
निङ्वा? तङ्नु
थिक्हुप् पोङ्नु
फा?भा उङ्उङ्
थक्साङ् चोःक्नु
वालिहाङ्लेÞन्
नोयाःम्बक् इःत्नु
मालाजे?रेÞन्
ताङ्सेÞःप् चोःक्नु
माबाःन् पाःत्नु
माराम् नाःत्नु
तगि पोमा
पेÞलि चोःक्नु
पाःन्जाङ् चोःक्नु
मुन्धुम् हाबेःक्
चेÞङ्मारेÞआ
साङ्गु पु?रेÞ
सक्मा पुÞ?रेÞ
आल्ल सप्फा
नासिङ् चोगि
नासिङ् युङ्मा
सेवा चोगि
तियाहा
तियाहा ।।
६. नोमुइ मुन्धुम्
(शुभाशिष मुन्धुम्)
आम्बि चुम्से
अक्खेÞ ल?रिक्
आनि? क?यो
तुत्तुगेÞन् ग
तुम्म्याहाङ् लुम्ओ
लोक्फा ताङ्लेÞ
सिङ्घिम् ताङ्लेÞ
लक्लुम्मोओ
वालिहाङ्लेÞन्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् हानु
आदेÞइल्लेÞ
सिङ्खिम् ताङ्लेÞ
आनि?लेÞप्माङ्
आबुदिङ्ग
लुङ्मा? तुक्मो
इनोगेÞन्ग
तुक्खे निःम्ओ
इक्सादिङ्ग
खाम्बेःक् चङ्धो
साम्म्याङ् युप्पा
फएत् चङ्धो
तुम्दुम्सेरि
कुइङ् थाम्नु
वाजिरिनु
फुङ्जिरिनु
लासेÞमिनु
नाम्सेÞमिनु
सुम्बोहुक्वा
मेÞदोःन्दुरो
हुक्वा लाङ्वा
खेÞम्सिङ् यारेÞ
हेÞक्याङ् याङ्मु
आनि? लाम्नु
हाङ्वा माङ्वा
नाःक्सेÞ फाङ्मु
साम्म्याङ् पःत्थाङ्
तेÞरेÞप् नेÞनु
युप्पा पत्थाङ्
तोःन्दु नेÞस्सु
आल्ल क?यो
मुइङसाहा?
सिक्कुम् निङ्वा?
फक्तुङ् तङ्नु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
माङ्हाङ् केरेÞक्
निसा युङ्नु
वालिहाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थामा तगि
उन्छोन् क?यो
लोःक्फा ताङ्लेÞ
सुयुमारेÞ
ताक्थेÞबारेÞ
हिङ्मन् हिङ्मो
हाङ्थिम् चोःक्मो
खाजोङ् चोःक्मो
लाजे? सिङ्बुङ्
कुन्धे हाःम्ओ
खुन्छि? लुम्ओ
मेÞन्नु? मेÞन्दा
पोङ्ल फा?आङ्
साक्मुरा लुङ्हि
मेÞमेÞत्छिङ्ङाङ्
वयेÞसाङ्आ
खेÞन्हा? केÞरेÞक्
माङ् पाःत्चारेÞ
तिबे लाबे
नाम्सिङ् पेःक्ल
फुङ्वाइनु
हुक्—लाङ्सोरेÞ
पइक् मेÞत्तुम्
सिएःप् एःप्तुम्
हेÞक्याङ् आल्ल
इक्वा हन्नु
कुझुङ् तेÞत्ला
तुम्दुम्सेरि—नु
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
लोःक्फा ताङ्ओ
हुक्वा ताङ्ओ
नुमा तामा
पोमा थेÞप्मा
चोःक्मा चामा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
सिक्कुम् निङ्वा?
मुक्साम् निसाम्
इःत्छिङ्साम् मुइ
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
हुक्वा ताङ्लेÞ
मेÞइःत्तुबा
मेसाप्तुबा
मेÞजोगुबा
मेÞबाःत्तुबा
केÞरेÞक् याःम्बक्
कुलिङ्धोनु
कुसुम् कÞेत्ल
नाहेÞन् मिक्सेन्
मेÞधानेÞन्ल?
लेÞत्छाम् फुङ्साम्
मेÞन्दोःक्नेÞन्लः
सुगुत् फाङ्बात्
मेÞन्दुम्नेÞन्लः
सोघा मुरिÞङ्
मेÞन्बोःङ्नेÞन्लः
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
हेक्याङ् याङ्मु
चाधाङ् पोर
या?धाङ् पोर
थक्सा पुसा
मेÞबोःन्लरो
साम्म्याङ्वा ग
अम्लेÞङ् तार
युप्पावाग
सेÞल्लेÞङ् तार
याङ्सा कुन्धे
एÞत्लेÞङ् तार
साम्माङ् सःत्ल
कुमाङ् सःत्ल
मिन्दे मार
तुक्मा मार
सेसे वामा
साङ्साङ् वामा
हाङ्हाङ् ल?मा
इङ्नाम् नुमा
मिङ्सो नुमा
ताङ्सो नुमा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
वालिहाङ्रेÞन्
हिङ्मन् इसिक्
मुइ ताङ्रेÞन्
इङघङ् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थाए थार
माङ्वा थोःक्ल
हाङ्वा थोःक्ल
पिरुम्सिम्लो
था?रुम्सिम्लो
७. सेम्मुइ मुन्धुम्
(विदाइ मुन्धुम्)
ए, आल्ल ग आम्बि
वालिहाङ्लेÞन्
मुइङ् सेÞमा
यरिक् वाल्लेÞ
पाङ्भे? योसो
कम्मा पेःक्मा
माःङ्घा वाल्लेÞ
आल्ल क?यो
मेÞल्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞङ्मा
हाबेःक् चेÞङ्मा
सोसोत् चोःक्मा
सराङ् चोःक्मा
कुबे लुक्सुम्
मुन्धुम् हाबेःक्
पेःन्देÞसाङ्ङा
लुङ्मा? तुक्मा
लेÞप्मि पि?मा
पेलि फाक्नु
याम्मु तुम्मा
माङ्हुप् चोःक्नु
वालिहाङ्रÞेन्
नो तङ्नाम्रेÞन्
नोइःत्छोनु
सेÞम्मुइरेÞन्
सेवा चोगि
तियाहा ।
तियाहा ।।
नोटः
यो देउसी (लारिङ्गेक्÷नाम्लिङ्गेक्) मुन्धम्सँगै बिहानपछि दिउँसो भए ‘नाम्लिङ्गेक्’ र साँझपछि बेलुकी भए लारिङ्गेक् भन्ने चलन छ ।
मूल स्रोतः
याप्मि, मेन्निसाम । २०६७ । वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेअङ्सिरेÞ लारिङ्गेत्–नाम्लिङ्गेत् मुन्धुम । पालाम मासिक वर्ष ५, अङ्क २÷३ पूर्णाङ्क २० । सम्पादक÷प्रकाशक डीबी आङ्बुङ ।
यो यसको सम्पादित अङ्श हो ।
सन्दर्भ ग्रन्थहरूः
काइँला, बैरागी । २०६० । चइःत् मुन्धुम (सृष्टि वर्णन) । लिम्बू साहित्य विकास संस्था, काठमाडौं
चेम्जोङ, इमानसिंह । २०१८ । किरात मुन्धुम् (किरातको वेद) ।
चेम्जोङ, इमानसिंह । सन् १९८५ । बलिहाङ तङ्नाम मुन्धुम (?) ः लिम्बु भाषामा लिखित किरात मुन्धुमको देवसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङः अखिल भारतीय किरात चुम्लुङ एशोसिएसन सभा ।
फोपाहाङ, दुर्गाप्रसाद । २०५१ । नावा चइत् मुन्धुम (सृष्टिको आख्यान) । मञ्जुल याक्थुम्बा, ललितपुर
योङ्हाङ, नरबहादुर । २०५३ । वालिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गे (वालिहाङ उत्सव–देउसी) ।
सिरेङ चोङ्बाङ, रनधोज । २०६५ । बलिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गेक् नाम्लिङ्गेक् मुन्धुम । नेपालः राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय सिरेङ चोङ्बाङ सयङ् सङ्चुम्भो संघ ।
सेरेङ, सेसेमी । २०५६ । वाली तङ्नाम । सेरेङहाङ् सेसेमी नाल्बो (लिम्बू)
मादेन, जसहाङ । २०४१। देउसी–भैलो (लारिङ्गेक् नाम्रिङ्गेक् । पनोगेÞन् नोबा तेÞत्लागेÞन लाचोङ नेÞत्निङ्ला ताआःर पत्ता पृष्ठ २५–२८ । अखिल भारतीय किरात (याक्थुङ) चुम्लुङ सभा ।
मादेन, येइङ्सा । सन् १९७९ । किरात मुन्धुम लिम्बू भाषाद्वारा देउसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङ ः किरात याक्थुङ सोङचुम्फो ।
किरात साम्जिक मुन्धुम् (लक् १–८) । २०६४। किरात चोःत्लुङ अङ्सि माङ्गेन्ना सेवा चाःेत्लुङ पाःन्जुम्भो र किरात साम्यो माङ्सेवासाबा मुजोःत्लुङ पाःन्जुम्भो, बाँझो ९, माङ्सेबुङ्, इलाम् ।
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेÞअङ्सीरेÞ
सेÞम्मुइ केसाम् साम्लो
(कुसरक्पा केलाङ्)
—दिबी आङ्बुङ्‘मेÞन्नीसाम् याप्मी’
तुत्तुगेÞन् तुम्म्याङ् आदाङ्बासे,
याक्लागेÞन् सुहाङ् हीम्दाङ्मासे
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लोक्फागेÞन् सीङ्घीम् लक्खुम्मोओ,
तुम्म्याङ् नु सुहाङ्मा लक्लुम्मो ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
तङ्बेबा तङ्नाम् तीक्नु ताम्नाङ्,
वालीहाङ् तङ्नाम् इत्नु ताम्नाङ्
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
के मुङ्नु लाङ्नु मुन्धुम् चेÞङ्नु,
वालीङ्हाङ् मुइङ् इङ्घङ् चेÞङ्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लारीङ्घेÞ पात्नु नाम्लीङ् चाप्नाङ्
वालीहाङ् मुइङ् इङ्घङ् पाप्नाङ् ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
सेÞम्मुइ नाक्नु लेÞप्मी नाक्नु,
सेवाए मनु हुक्सो फाक्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
वालीहाङ् तङ्नाम् पेबारो ए,
सेÞम्मुइ नाक्नु सेवारो ए ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
उज्यालो भएपछि दिनमा खेलिने नामलिङ्घेÞ ।।
नामलिङ्घेÞ साम्लो
थप्पारा सेÞक्मुरी फेÞक्तेÞ लक्खुम्मो
कुनाम् सेÞरेÞ लुङ्मा हिप्सेÞर ।।
लालीङ्ओ लालीङ्घेÞ चात्छेÞ ताम्नारो
कबु पाङ्भे लाजे ताक्कन्नु
आम्बी चुक्साङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
फेÞन्छाङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
ओन्छाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
माङ्हाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
हाङ् इङ्घङ् सेÞनु ताम्ना
माङ् इङ्घङ् हाÞनु ताम्ना
वालीहाङ्÷वलीहाङ्हिङ्वा इङ्घङ्
सत्नु हानु ताम्ना
खेÞप्सुम्लो हौ खेÞप्सुम्लो
आम्बीथाबेदीङ् पाए — लालीङ्घेÞ
थामेदीङ माए — लालीङ्घेÞ
हाङ्गेÞन्ग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
सिक्चाग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
खामाक् सीमाङ् नाम्मा तङ्नाम्
खासाम् सेÞमीहाम्मा तङ्नाम्
सक्वा मुइङ् हामा तङ्नाम्
हाङ्वा मुइ थामा तङ्नाम्
थासुम्लो हौ थासुम्लो
आम्बि एरी पारी — लालीङ्घेÞ
सत्ती लाक्खी — लालीङ्घेÞ
के साङ्ला नु — लालीङ्घेÞ
ता मुक्ला नु — लालीङ्घेÞ
तीयाहा लोरी — लालीङ्घेÞ
तीयाहाहा.... — तीयाहाहाÞ
मुन्धुम्÷हाबेःक्
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम् तेअङ्सिरेÞ नाम्लिङ्गेत् मुन्धुम्
– दिबी आङ्बुङ ‘मेÞन्निसाम् याप्मि’
१. तक्पाःन् मुन्धुम् (प्रारम्भिक मुन्धुम्)
(तान्छोदिङ् येÞम्मो पाःप्मा मुन्धुम्÷बिहान–दिउँसो)
आम्बि ! आर ग चुम्से
इक्सा खाम्बेःक्
सोरेÞ पेरो
तरक् ताङ्साङ्
ओःत्तेÞ पेरो
इक्सा खाम्बेःक्
कुजङ्धोओ
ताबु सिङ्ला
तरक् ताङ्साङ्
कुसिःक्तोओ
कुनाम् ओःत्तेÞ
अम्लेÞङ् ल?रेÞ
पाङ्भे?योसो
पाङ्यक् खिर्लि
लोक्फा सिङ्घिम्
लक्खुम् फिर्लि
इक्ताप् प्याङ्सि
फुङ्इक् कुलेÞेम्
फुङ्इक् फेक्तÞे
खेम्सिङ् यारेÞ
नुनाम् सेÞरेÞ
कुनाम् सेÞरेÞ
सरित् केÞजङ्
सक्मा नुरेÞ
कोःक्मा फाङ्जङ्
अमः नुरेÞ
लुङ्ला नाङ्जङ्
चम्सिङ् यारेÞ
हेÞक्केःल्लेÞ ग
आम्बि क?यो
थक्सा पुसा
मÞेसःत्तेÞरो
मेÞन्छाम् याप्मि
आसःत्तेÞरो
अक्खेÞ ल?रिक्
इक्सा खाम्बेःक्
इरेÞ पेःल्लेÞ
तङ्बेलावा
तेःन्छिÞङ् पेरो
हÞेक्केःल्लेÞ सा?
आम्बि क?यो
मेÞन्छाम् याप्मि
लक्लुम्मोओ
तङ्बेलावा
केÞदाबा या
वालिहाङ्रेÞन्
तङ्नाम् त्येÞरो !
––––––
(मुन्धुम् चक्मा÷जोड्नु)
हेÞक्केल्लेÞसा?
आम्बि क?यो
वालि हाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् इसिक्
तङ्नाम् इःत्छेÞ
नाभोःन्जिन् ग
हयङ्साहा?
कुम्भु–कुन्सा?
सिक्कुम् तङ्नु
सङ्वा–फुङ्वा
निङ्वा? तङ्नु
तुम्याहाङ्रेÞन्
लक्लुम्मोओ
लाःङ्नु पाःत्नु
ताःम्ना नि बा
हेक्केल्लेÞसा
आर क?यो
येÞक्येÞक् सिम्सिम्
मेÞन्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞक्सुम्
हाबेःक् खेÞप्सुम्
२. नावा चइःत् मुन्धुम्ः
(सृष्टिको मुन्धुम्)
ए, मुन्धुम् इसिक्
हाबेःक् इसिक्
उन्छोःन् गमु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
मुन्धाङ् खेसे
यङ्घङ् वाहङ्
चभत् थुङ्वा
मिधुङ् मिराक्
सुरित् केÞजङ्
होःप्तेÞ मुरो
मुहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
मुहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
मुजि?रक् नेÞस्सेÞ
खेÞजिÞ?रक् नेÞस्सेÞ
ए, अगन्छा? लुम्ओ
मुजोःक्लुङ् माङ्लो
खेÞजोःक्लुङ् माङ्लो
तागेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
मुखेÞहोःप् लुम्ओ
सिमिक्लुङ् फत्छु
सेÞन्दाङ् ए फच्छु
कुला फच्छुरो
मिवा युक्सु
कुनाम् ए युक्सुरो
मुन्धाङ् युक्खु
खेसे ए युक्सुरो
इक्सा मेÞएग
खाम्बेःक् मेÞएग
नावालुङ्मा ग
चइःत् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
इक्सा ए नÞेस्सुरो
खाम्बेःक् ए नेÞस्सुरो
इक्सा पोःक्खेरो
खाम्बेःक् पोःक्सेÞरो ।
३. ताबुसिङ्ला नु थक्सापुसा पोङ्मा
(वनजङ्गल र पशुपक्षीको सृष्टि)
आर, इक्सा खाम्बेःक्
पोःक्सेÞसाङ् आम्बि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
पोरोक्मि माङ्नु
यम्भामि माङ्नु
ताबुमु लेःत्तु
सिङ्लामु लेःत्तु
नेÞत्तिमु पोःक्सेÞ
कुभुङ्मु पोःक्खेÞ ।।
तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
नावासिङ्माङ्लेÞ
कुजोःक्सिङ् माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङाङ्
ताबुमु खेÞम्मा
सिङ्लामु खेÞम्मा
नेÞत्ति ए खेÞम्मा
कुभुङ्ङे खेÞम्मा
थक्सामु केःत्तु
पुसामु केःत्तु
आल्ल, ताबु खेÞम्दुरो
सिङ्ला खेÞम्दुरो
नेÞत्ति खेÞम्दुरो
कुभुङ् खेÞम्दुरो ।।
४. मेÞन्छाम्गेÞन् नाम्याप्मि पोङ्मा
(मानिसको सृष्टि मुन्धुम्)
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुहङ्लिङ् खेÞम्मा
सिमिक्लुङ् चोगु
सिमिक्लुङ् खेÞम्मा
ताङ्साङ्ङाङ् फत्छु
तरङ् खेÞम्मा ग
ताङ्साङ् खेÞम्मा ग
मुधाङ्दिङ् गर
खेसेहा? फत्छु
लाबेमा फत्छु
नाम्बेमा फत्छु
केजङ्ङाङ् चोगु
सुरित्ताङ् चोगु
चफत्ताङ् चोगु
चुवात्ताङ् चोगु
पाङ्घेÞन्नाङ् चोगु
वाहित्ताङ् चोगु
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्रेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङ्ङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङ्ङाङ्
यङ्घङ्मु चोगु
वारक्मु चोगु
कोइमु चोगु
चङ्फाङ्मु चोगु
ताबुमु चोगु
सिङ्लाआङ् चोगु
इक्सा मेÞघेम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
ङासाआङ् चोगु
सिक्चोहा? केःत्तु
था?बात्ताङ् केःत्तु
थक्साःहा? केःत्तु
पुसाहा? केःत्तुसि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
पोरोक्बिाल्लेÞ
यम्भामिबाल्लेÞ
सिक्कुम् तायेÞरो
निङ्वा? तायेÞरो
मेÞन्छाम् मेÞएग
याप्मि मेÞएग
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞलामेÞल्लेÞ
निङ्वा?फुमेÞल्लेÞ
सिक्कुम्मु इसिक्
निङ्वा?ए इसिक्
पोरोक्मिबारेÞ
यम्भामिबारेÞ
मेÞयाम्सो साधिक्
मेÞन्छिम्ना साधिक्
साम्याङ्वा अम्लेÞङ्
युप्पावा फरेÞङ्
चइःत्ते चोगु
कुबे चोगुसाङ
नावा मेबोःक्खेÞन्
चइत् मेÞबोःक्खेÞन्
सिक्कुम्मे मयेÞ
निङ्वा?रक् मयेÞ
याम्मो, तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
ला खाप्पुमा ग
नाम् खाप्पुमा ग
पेÞबङ् फेÞेत्तुआङ्
हुक्सो तारुआङ्
इक्सा ए खाम्नु
खाम्बेःक्मा खाम्नु
वाहिसोमानु
सेःक्तक्सु च्वाःत्नु
पाङ्घेन्दिङ् च्वाःत्नु
मेÞन्छाम् चइःत्
याप्मि ए चइःत्
हुक्सोमु चोगु
ताङेÞमु चोगु
हÞेक्क्याङ, साङ्गुमु केःत्तु
सक्मामु केःत्तु
आर, हाः हाः मेÞत्तुरो
हुः हुः मेÞत्तुरो
पेÞलि साःत्तुरो
पाःल्ला साःत्तुरो
मेÞन्छाम्माङ् सारेÞ
नाम्याप्मि सारेÞ
हाः हाः ल?रिक्लो
हुः हुः ल?रिक्लो
पेलि नोःक्तुबेÞ
पाःल्ला नोःक्तुबेÞ
अक्खेरिक, नावा पोःक्सेÞरो
चइत् पोःक्खेÞरो ।
५. वालिहाङ् मुन्धुम्
(वालिहाङ्को मुन्धुम्)
ए ! आल्ल आम्बि
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुइङ् इसिक्
मेÞन्छाम् याप्मि
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा पोःक्सेÞ
मेÞन्छाम् साःहा?
इक्सा खाम्बेःक्
लाजे? सिङ्बुङ्
तक्नु वामा
थक्सा पुसा
कत्नु वामा
चासे? फुङ्से?
चानु वामा
मुइङ् इसिक्
लाजे? युक्फो
तक्इ वाःम्ओ
हाङ्थिम् पोःक्सेÞ
हाङ्थिम् इसिक्
नेवाःलाबा
हाङ्युक्नाओ
सावा येÞत्हाङ्
किरात हाङ्मु
कुनो मिङ्ग
वालिहाङ्मु
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा साबा
युक्फो सारेÞन्
मिम्जि? साबा
सेवा साबा
वयेÞमुबेÞ
वा?इ पेःक्मो
थिक्येÞन् खुनेÞ?
सेÞप्माङ् चेÞङ्नु
मुइङ् इसिक्
हाङ्युक्नाओ
कुयाम् तुगेÞ
मिन्दे पोःक्सेÞ
हÞेक्केल्लेÞसा?
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेÞरिङ् चोःक्इ
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
सेÞमि हाःन्नु
वाजिरि नु
फुङ्जिरि नु
सेवा चोःक्इ
मुइ नाःक्इ
मेÞयुङ्ङÞेमु
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
लाजे? सारेÞन्
सेवा तेÞम्नु
वालिहाङ्ङिन्
मिक्कि फुङ्वा
हिङ्मन् पिरु
आल्ल खुनेÞ?
कुयाम् नुरेÞ
कुसिक् नुरेÞ
हेÞक्याङ् खेÞ?यो
वालिहाङ्रेÞ
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेरिङ् चोःक्नु
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
निङ्वा? लोइः
सेवा चोःक्इः
मेÞयुङ्इभाङ्
तेÞअङ्सिरेÞ
कुनो मुइ
पि?सेÞ फा?आङ्
लाजे? कब्रिङ्
केÞरेÞक् पिसाङ्
लाजे? साहा?
योभो साहा?
इङ्भन् चोःक्सेÞ
पाङ्सुसिमु
आम्बि क?यो
आनिगेÞआङ्
वालिहाङ्लेÞन्
कुनो मुइङ्
इङ्घङ् सÞेनु
लाःङ्नु पिन्नु
लारिङ्गेÞत् नु
नाम्लिङ्गेÞत् चाःत्नु
ताःम्नाबारो
आम्बि आर
क?यो आनि?
लाजे? लुम्ओ
हाङ्जोक् थिम्ओ
हाङ्जोक् थिम्सा
लाजे?साओ
योभो साओ
नुमा तामा
हाङ्जोक् थिम्रेÞन्
कुलिङ्धोनु
कुसाङ् लमा
आनि? लाजेÞन्
चुम्भोदिङ्बा
हक्चुम्मिबा
योभोधिम्नु
साम्खासेक्नु
सुवाङ्गेÞन्बा
इःत्यङ् खाम्घु
चोःक्मा वारो
आनि? लाजे?
आनि? लाघो
कोःप्मा वारो
आनि? थिङ्गा
आनि? निसुम्
हक्मा? वारो
आनि? चोःत्लुङ्
माङ्गेÞन्ना? लुङ्धुङ्
फोःङ्मा? वारो
आम्बि, हÞेक्केल्लेÞसा
सिक्कुम् तङ्नु
निङ्वा? तङ्नु
थिक्हुप् पोङ्नु
फा?भा उङ्उङ्
थक्साङ् चोःक्नु
वालिहाङ्लेÞन्
नोयाःम्बक् इःत्नु
मालाजे?रेÞन्
ताङ्सेÞःप् चोःक्नु
माबाःन् पाःत्नु
माराम् नाःत्नु
तगि पोमा
पेÞलि चोःक्नु
पाःन्जाङ् चोःक्नु
मुन्धुम् हाबेःक्
चेÞङ्मारेÞआ
साङ्गु पु?रेÞ
सक्मा पुÞ?रेÞ
आल्ल सप्फा
नासिङ् चोगि
नासिङ् युङ्मा
सेवा चोगि
तियाहा
तियाहा ।।
६. नोमुइ मुन्धुम्
(शुभाशिष मुन्धुम्)
आम्बि चुम्से
अक्खेÞ ल?रिक्
आनि? क?यो
तुत्तुगेÞन् ग
तुम्म्याहाङ् लुम्ओ
लोक्फा ताङ्लेÞ
सिङ्घिम् ताङ्लेÞ
लक्लुम्मोओ
वालिहाङ्लेÞन्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् हानु
आदेÞइल्लेÞ
सिङ्खिम् ताङ्लेÞ
आनि?लेÞप्माङ्
आबुदिङ्ग
लुङ्मा? तुक्मो
इनोगेÞन्ग
तुक्खे निःम्ओ
इक्सादिङ्ग
खाम्बेःक् चङ्धो
साम्म्याङ् युप्पा
फएत् चङ्धो
तुम्दुम्सेरि
कुइङ् थाम्नु
वाजिरिनु
फुङ्जिरिनु
लासेÞमिनु
नाम्सेÞमिनु
सुम्बोहुक्वा
मेÞदोःन्दुरो
हुक्वा लाङ्वा
खेÞम्सिङ् यारेÞ
हेÞक्याङ् याङ्मु
आनि? लाम्नु
हाङ्वा माङ्वा
नाःक्सेÞ फाङ्मु
साम्म्याङ् पःत्थाङ्
तेÞरेÞप् नेÞनु
युप्पा पत्थाङ्
तोःन्दु नेÞस्सु
आल्ल क?यो
मुइङसाहा?
सिक्कुम् निङ्वा?
फक्तुङ् तङ्नु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
माङ्हाङ् केरेÞक्
निसा युङ्नु
वालिहाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थामा तगि
उन्छोन् क?यो
लोःक्फा ताङ्लेÞ
सुयुमारेÞ
ताक्थेÞबारेÞ
हिङ्मन् हिङ्मो
हाङ्थिम् चोःक्मो
खाजोङ् चोःक्मो
लाजे? सिङ्बुङ्
कुन्धे हाःम्ओ
खुन्छि? लुम्ओ
मेÞन्नु? मेÞन्दा
पोङ्ल फा?आङ्
साक्मुरा लुङ्हि
मेÞमेÞत्छिङ्ङाङ्
वयेÞसाङ्आ
खेÞन्हा? केÞरेÞक्
माङ् पाःत्चारेÞ
तिबे लाबे
नाम्सिङ् पेःक्ल
फुङ्वाइनु
हुक्—लाङ्सोरेÞ
पइक् मेÞत्तुम्
सिएःप् एःप्तुम्
हेÞक्याङ् आल्ल
इक्वा हन्नु
कुझुङ् तेÞत्ला
तुम्दुम्सेरि—नु
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
लोःक्फा ताङ्ओ
हुक्वा ताङ्ओ
नुमा तामा
पोमा थेÞप्मा
चोःक्मा चामा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
सिक्कुम् निङ्वा?
मुक्साम् निसाम्
इःत्छिङ्साम् मुइ
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
हुक्वा ताङ्लेÞ
मेÞइःत्तुबा
मेसाप्तुबा
मेÞजोगुबा
मेÞबाःत्तुबा
केÞरेÞक् याःम्बक्
कुलिङ्धोनु
कुसुम् कÞेत्ल
नाहेÞन् मिक्सेन्
मेÞधानेÞन्ल?
लेÞत्छाम् फुङ्साम्
मेÞन्दोःक्नेÞन्लः
सुगुत् फाङ्बात्
मेÞन्दुम्नेÞन्लः
सोघा मुरिÞङ्
मेÞन्बोःङ्नेÞन्लः
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
हेक्याङ् याङ्मु
चाधाङ् पोर
या?धाङ् पोर
थक्सा पुसा
मेÞबोःन्लरो
साम्म्याङ्वा ग
अम्लेÞङ् तार
युप्पावाग
सेÞल्लेÞङ् तार
याङ्सा कुन्धे
एÞत्लेÞङ् तार
साम्माङ् सःत्ल
कुमाङ् सःत्ल
मिन्दे मार
तुक्मा मार
सेसे वामा
साङ्साङ् वामा
हाङ्हाङ् ल?मा
इङ्नाम् नुमा
मिङ्सो नुमा
ताङ्सो नुमा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
वालिहाङ्रेÞन्
हिङ्मन् इसिक्
मुइ ताङ्रेÞन्
इङघङ् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थाए थार
माङ्वा थोःक्ल
हाङ्वा थोःक्ल
पिरुम्सिम्लो
था?रुम्सिम्लो
७. सेम्मुइ मुन्धुम्
(विदाइ मुन्धुम्)
ए, आल्ल ग आम्बि
वालिहाङ्लेÞन्
मुइङ् सेÞमा
यरिक् वाल्लेÞ
पाङ्भे? योसो
कम्मा पेःक्मा
माःङ्घा वाल्लेÞ
आल्ल क?यो
मेÞल्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞङ्मा
हाबेःक् चेÞङ्मा
सोसोत् चोःक्मा
सराङ् चोःक्मा
कुबे लुक्सुम्
मुन्धुम् हाबेःक्
पेःन्देÞसाङ्ङा
लुङ्मा? तुक्मा
लेÞप्मि पि?मा
पेलि फाक्नु
याम्मु तुम्मा
माङ्हुप् चोःक्नु
वालिहाङ्रÞेन्
नो तङ्नाम्रेÞन्
नोइःत्छोनु
सेÞम्मुइरेÞन्
सेवा चोगि
तियाहा ।
तियाहा ।।
नोटः
यो देउसी (लारिङ्गेक्÷नाम्लिङ्गेक्) मुन्धम्सँगै बिहानपछि दिउँसो भए ‘नाम्लिङ्गेक्’ र साँझपछि बेलुकी भए लारिङ्गेक् भन्ने चलन छ ।
मूल स्रोतः
याप्मि, मेन्निसाम । २०६७ । वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेअङ्सिरेÞ लारिङ्गेत्–नाम्लिङ्गेत् मुन्धुम । पालाम मासिक वर्ष ५, अङ्क २÷३ पूर्णाङ्क २० । सम्पादक÷प्रकाशक डीबी आङ्बुङ ।
यो यसको सम्पादित अङ्श हो ।
सन्दर्भ ग्रन्थहरूः
काइँला, बैरागी । २०६० । चइःत् मुन्धुम (सृष्टि वर्णन) । लिम्बू साहित्य विकास संस्था, काठमाडौं
चेम्जोङ, इमानसिंह । २०१८ । किरात मुन्धुम् (किरातको वेद) ।
चेम्जोङ, इमानसिंह । सन् १९८५ । बलिहाङ तङ्नाम मुन्धुम (?) ः लिम्बु भाषामा लिखित किरात मुन्धुमको देवसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङः अखिल भारतीय किरात चुम्लुङ एशोसिएसन सभा ।
फोपाहाङ, दुर्गाप्रसाद । २०५१ । नावा चइत् मुन्धुम (सृष्टिको आख्यान) । मञ्जुल याक्थुम्बा, ललितपुर
योङ्हाङ, नरबहादुर । २०५३ । वालिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गे (वालिहाङ उत्सव–देउसी) ।
सिरेङ चोङ्बाङ, रनधोज । २०६५ । बलिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गेक् नाम्लिङ्गेक् मुन्धुम । नेपालः राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय सिरेङ चोङ्बाङ सयङ् सङ्चुम्भो संघ ।
सेरेङ, सेसेमी । २०५६ । वाली तङ्नाम । सेरेङहाङ् सेसेमी नाल्बो (लिम्बू)
मादेन, जसहाङ । २०४१। देउसी–भैलो (लारिङ्गेक् नाम्रिङ्गेक् । पनोगेÞन् नोबा तेÞत्लागेÞन लाचोङ नेÞत्निङ्ला ताआःर पत्ता पृष्ठ २५–२८ । अखिल भारतीय किरात (याक्थुङ) चुम्लुङ सभा ।
मादेन, येइङ्सा । सन् १९७९ । किरात मुन्धुम लिम्बू भाषाद्वारा देउसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङ ः किरात याक्थुङ सोङचुम्फो ।
किरात साम्जिक मुन्धुम् (लक् १–८) । २०६४। किरात चोःत्लुङ अङ्सि माङ्गेन्ना सेवा चाःेत्लुङ पाःन्जुम्भो र किरात साम्यो माङ्सेवासाबा मुजोःत्लुङ पाःन्जुम्भो, बाँझो ९, माङ्सेबुङ्, इलाम् ।
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेÞअङ्सीरेÞ
सेÞम्मुइ केसाम् साम्लो
(कुसरक्पा केलाङ्)
—दिबी आङ्बुङ्‘मेÞन्नीसाम् याप्मी’
तुत्तुगेÞन् तुम्म्याङ् आदाङ्बासे,
याक्लागेÞन् सुहाङ् हीम्दाङ्मासे
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लोक्फागेÞन् सीङ्घीम् लक्खुम्मोओ,
तुम्म्याङ् नु सुहाङ्मा लक्लुम्मो ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
तङ्बेबा तङ्नाम् तीक्नु ताम्नाङ्,
वालीहाङ् तङ्नाम् इत्नु ताम्नाङ्
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
के मुङ्नु लाङ्नु मुन्धुम् चेÞङ्नु,
वालीङ्हाङ् मुइङ् इङ्घङ् चेÞङ्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लारीङ्घेÞ पात्नु नाम्लीङ् चाप्नाङ्
वालीहाङ् मुइङ् इङ्घङ् पाप्नाङ् ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
सेÞम्मुइ नाक्नु लेÞप्मी नाक्नु,
सेवाए मनु हुक्सो फाक्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
वालीहाङ् तङ्नाम् पेबारो ए,
सेÞम्मुइ नाक्नु सेवारो ए ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
वालिहाङ तङ्नाम मुन्धुमको पूर्ण पाठ
(यसमा मूलतः अध्येयता डिबी आङ्बुङज्यूको योगदान रहेको छ ।)
अँध्यारो परेपछि राति खेलिने लालिङ्घेÞ ।।
लालिङ्घेÞ साम्लो
अमर तुम्याहाङ
थप्पारा सेÞक्मुरी फेÞक्तेÞ लक्खुम्मो
कुनाम् सेÞरेÞ लुङ्मा हिप्सेÞर ।।
लालीङ्ओ लालीङ्घेÞ चात्छेÞ ताम्नारो
कबु पाङ्भे लाजे ताक्कन्नु
आम्बी चुक्साङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
फेÞन्छाङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
ओन्छाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
माङ्हाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
हाङ् इङ्घङ् सेÞनु ताम्ना
माङ् इङ्घङ् हाÞनु ताम्ना
वालीहाङ्÷वलीहाङ् हिङ्वा इङ्घङ्
सत्नु हानु ताम्ना
खेÞप्सुम्लो हौ खेÞप्सुम्लो
आम्बी थाबेदीङ् पाए — लालीङ्घेÞ
थामेदीङ माए — लालीङ्घेÞ
हाङ्गेÞन्ग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
सिक्चाग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
खामाक् सीमाङ् नाम्मा तङ्नाम्
खासाम् सÞेमी हाम्मा तङ्नाम्
सक्वा मुइङ् हामा तङ्नाम्
हाङ्वा मुइ थामा तङ्नाम्
थासुम्लो हौ थासुम्लो
आम्बि ऐरी पारी — लालीङ्घेÞ
सत्ती लाक्खी — लालीङ्घेÞ
के साङ्ला नु — लालीङ्घेÞ
ता मुक्ला नु — लालीङ्घेÞ
तीयाहा लोरी — लालीङ्घेÞ
तीयाहाहा.... — तीयाहाहाÞ
मुन्धुम्÷हाबेःक्
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम् तेअङ्सिरेÞ लारिङ्गेत् मुन्धुम्
– दिबी आङ्बुङ ‘मेÞन्निसाम् याप्मि’
१. तक्पाःन् मुन्धुम् (प्रारम्भिक मुन्धुम्)
(युन्छोदिङ् येÞम्मो पाःप्मा मुन्धुम्–साँझ÷राति)
ए आर ग आम्बि
थेमुभाल्लेÞ
सिमिक्लुङ्रे
इक्सागेÞन् ग
खाम्बेःक् सम्धाङ्
अगन् लाजे?
युक्फो सम्धाङ्
अगन् पाङ्भे
योसो कब्रिङ्
मेÞवा कुनाम्
थेÞआङ् पेःल्लेÞ
सÞेन्दाङ् कुला
ओःत्तेÞ पेरो
हेक्केल्लÞेसा?
आम्बि क?यो
इक्सा खाम्बेःक्
इःम्सिङ् पेरो
नाङ्जङ् लुङ्जङ्
इम्सिङ् पेरो
कोःक्मा फाङ्जङ्
मेÞइम्सिङ्ङे
थक्सा पुसा
मेÞइःम्सिङ्लो
सिक्चो? था?बात्
मेÞजिङ्सिङ्रो
आम्बि हेक्क्याङ्
तरक्केÞन् ग
ताङ्साङ् सम्धो
सेÞन्दाङ् कुला
ओःत्तेÞबेरो
मुन्धाङ् खेसे
मेÞओःत्तेÞरो
आम्बि क?यो
लोक्फा ताङ्लेÞ
सिङ्घिम् ताङ्लेÞ
मुक्साम् युक्पा
लक्खुम्मोओ
सेÞमि ओःत्तेÞ
ओःन्छाङ् ल?रेÞ
फुङ्इक् कुलेÞम्
फुङ्इ पेÞmक्तेÞ
खेÞम्सिङ् या?रेÞ
चम्सिङ् या?रेÞ
फुङ्नाम् सÞेरेÞ
कुनाम् नुरेÞ
आम्बि अगन्सेÞबा
तङ्बेलाबा
केÞदाबा आ
वालिङ्लेÞन
तङ्नाम् येÞन्लो
नुमुइरेÞन्
तङ्नाम् त्येÞरो !
––––––––––
(मुन्धुम् चक्मा÷जोड्नु)
हेÞक्केल्लेÞसा?
आम्बि क?यो
वालि हाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् इसिक्
तङ्नाम् इःत्छेÞ
नाभोःन्जिन् ग
हयङ्साहा?
कुम्भु–कुन्सा?
सिक्कुम् तङ्नु
सङ्वा–फुङ्वा
निङ्वा? तङ्नु
तुम्याहाङ्रेÞन्
लक्लुम्मोओ
लाःङ्नु पाःत्नु
ताःम्ना नि बा
हेक्केल्लेÞसा
आर क?यो
येÞक्येÞक् सिम्सिम्
मेÞन्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞक्सुम्
हाबेःक् खेÞप्सुम्
२. नावा चइःत् मुन्धुम्ः
(सृष्टिको मुन्धुम्)
ए, मुन्धुम् इसिक्
हाबेःक् इसिक्
उन्छोःन् गमु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
मुन्धाङ् खेसे
यङ्घङ् वाहङ्
चभत् थुङ्वा
मिधुङ् मिराक्
सुरित् केÞजङ्
होःप्तेÞ मुरो
मुहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
मुहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
मुजि?रक् नेÞस्सेÞ
खेÞजिÞ?रक् नेÞस्सेÞ
ए, अगन्छा? लुम्ओ
मुजोःक्लुङ् माङ्लो
खेÞजोःक्लुङ् माङ्लो
तागेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
मुखेÞहोःप् लुम्ओ
सिमिक्लुङ् फत्छु
सेÞन्दाङ् ए फच्छु
कुला फच्छुरो
मिवा युक्सु
कुनाम् ए युक्सुरो
मुन्धाङ् युक्खु
खेसे ए युक्सुरो
इक्सा मेÞएग
खाम्बेःक् मेÞएग
नावालुङ्मा ग
चइःत् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
इक्सा ए नÞेस्सुरो
खाम्बेःक् ए नेÞस्सुरो
इक्सा पोःक्खेरो
खाम्बेःक् पोःक्सेÞरो ।
३. ताबुसिङ्ला नु थक्सापुसा पोङ्मा
(वनजङ्गल र पशुपक्षीको सृष्टि)
आर, इक्सा खाम्बेःक्
पोःक्सेÞसाङ् आम्बि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
पोरोक्मि माङ्नु
यम्भामि माङ्नु
ताबुमु लेःत्तु
सिङ्लामु लेःत्तु
नेÞत्तिमु पोःक्सेÞ
कुभुङ्मु पोःक्खेÞ ।।
तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
नावासिङ्माङ्लेÞ
कुजोःक्सिङ् माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङाङ्
ताबुमु खेÞम्मा
सिङ्लामु खेÞम्मा
नेÞत्ति ए खेÞम्मा
कुभुङ्ङे खेÞम्मा
थक्सामु केःत्तु
पुसामु केःत्तु
आल्ल, ताबु खेÞम्दुरो
सिङ्ला खेÞम्दुरो
नेÞत्ति खेÞम्दुरो
कुभुङ् खेÞम्दुरो ।।
४. मेÞन्छाम्गेÞन् नाम्याप्मि पोङ्मा
(मानिसको सृष्टि मुन्धुम्)
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुहङ्लिङ् खेÞम्मा
सिमिक्लुङ् चोगु
सिमिक्लुङ् खेÞम्मा
ताङ्साङ्ङाङ् फत्छु
तरङ् खेÞम्मा ग
ताङ्साङ् खेÞम्मा ग
मुधाङ्दिङ् गर
खेसेहा? फत्छु
लाबेमा फत्छु
नाम्बेमा फत्छु
केजङ्ङाङ् चोगु
सुरित्ताङ् चोगु
चफत्ताङ् चोगु
चुवात्ताङ् चोगु
पाङ्घेÞन्नाङ् चोगु
वाहित्ताङ् चोगु
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्रेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङ्ङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङ्ङाङ्
यङ्घङ्मु चोगु
वारक्मु चोगु
कोइमु चोगु
चङ्फाङ्मु चोगु
ताबुमु चोगु
सिङ्लाआङ् चोगु
इक्सा मेÞघेम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
ङासाआङ् चोगु
सिक्चोहा? केःत्तु
था?बात्ताङ् केःत्तु
थक्साःहा? केःत्तु
पुसाहा? केःत्तुसि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
पोरोक्बिाल्लेÞ
यम्भामिबाल्लेÞ
सिक्कुम् तायेÞरो
निङ्वा? तायेÞरो
मेÞन्छाम् मेÞएग
याप्मि मेÞएग
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞलामेÞल्लेÞ
निङ्वा?फुमेÞल्लेÞ
सिक्कुम्मु इसिक्
निङ्वा?ए इसिक्
पोरोक्मिबारेÞ
यम्भामिबारेÞ
मेÞयाम्सो साधिक्
मेÞन्छिम्ना साधिक्
साम्याङ्वा अम्लेÞङ्
युप्पावा फरेÞङ्
चइःत्ते चोगु
कुबे चोगुसाङ
नावा मेबोःक्खेÞन्
चइत् मेÞबोःक्खेÞन्
सिक्कुम्मे मयेÞ
निङ्वा?रक् मयेÞ
याम्मो, तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
ला खाप्पुमा ग
नाम् खाप्पुमा ग
पेÞबङ् फेÞेत्तुआङ्
हुक्सो तारुआङ्
इक्सा ए खाम्नु
खाम्बेःक्मा खाम्नु
वाहिसोमानु
सेःक्तक्सु च्वाःत्नु
पाङ्घेन्दिङ् च्वाःत्नु
मेÞन्छाम् चइःत्
याप्मि ए चइःत्
हुक्सोमु चोगु
ताङेÞमु चोगु
हÞेक्क्याङ, साङ्गुमु केःत्तु
सक्मामु केःत्तु
आर, हाः हाः मेÞत्तुरो
हुः हुः मेÞत्तुरो
पेÞलि साःत्तुरो
पाःल्ला साःत्तुरो
मेÞन्छाम्माङ् सारेÞ
नाम्याप्मि सारेÞ
हाः हाः ल?रिक्लो
हुः हुः ल?रिक्लो
पेलि नोःक्तुबेÞ
पाःल्ला नोःक्तुबेÞ
अक्खेरिक, नावा पोःक्सेÞरो
चइत् पोःक्खेÞरो ।
५. वालिहाङ् मुन्धुम्
(वालिहाङ्को मुन्धुम्)
ए ! आल्ल आम्बि
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुइङ् इसिक्
मेÞन्छाम् याप्मि
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा पोःक्सेÞ
मेÞन्छाम् साःहा?
इक्सा खाम्बेःक्
लाजे? सिङ्बुङ्
तक्नु वामा
थक्सा पुसा
कत्नु वामा
चासे? फुङ्से?
चानु वामा
मुइङ् इसिक्
लाजे? युक्फो
तक्इ वाःम्ओ
हाङ्थिम् पोःक्सेÞ
हाङ्थिम् इसिक्
नेवाःलाबा
हाङ्युक्नाओ
सावा येÞत्हाङ्
किरात हाङ्मु
कुनो मिङ्ग
वालिहाङ्मु
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा साबा
युक्फो सारेÞन्
मिम्जि? साबा
सेवा साबा
वयेÞमुबेÞ
वा?इ पेःक्मो
थिक्येÞन् खुनेÞ?
सेÞप्माङ् चेÞङ्नु
मुइङ् इसिक्
हाङ्युक्नाओ
कुयाम् तुगेÞ
मिन्दे पोःक्सेÞ
हÞेक्केल्लेÞसा?
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेÞरिङ् चोःक्इ
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
सेÞमि हाःन्नु
वाजिरि नु
फुङ्जिरि नु
सेवा चोःक्इ
मुइ नाःक्इ
मेÞयुङ्ङÞेमु
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
लाजे? सारेÞन्
सेवा तेÞम्नु
वालिहाङ्ङिन्
मिक्कि फुङ्वा
हिङ्मन् पिरु
आल्ल खुनेÞ?
कुयाम् नुरेÞ
कुसिक् नुरेÞ
हेÞक्याङ् खेÞ?यो
वालिहाङ्रेÞ
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेरिङ् चोःक्नु
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
निङ्वा? लोइः
सेवा चोःक्इः
मेÞयुङ्इभाङ्
तेÞअङ्सिरेÞ
कुनो मुइ
पि?सेÞ फा?आङ्
लाजे? कब्रिङ्
केÞरेÞक् पिसाङ्
लाजे? साहा?
योभो साहा?
इङ्भन् चोःक्सेÞ
पाङ्सुसिमु
आम्बि क?यो
आनिगेÞआङ्
वालिहाङ्लेÞन्
कुनो मुइङ्
इङ्घङ् सÞेनु
लाःङ्नु पिन्नु
लारिङ्गेÞत् नु
नाम्लिङ्गेÞत् चाःत्नु
ताःम्नाबारो
आम्बि आर
क?यो आनि?
लाजे? लुम्ओ
हाङ्जोक् थिम्ओ
हाङ्जोक् थिम्सा
लाजे?साओ
योभो साओ
नुमा तामा
हाङ्जोक् थिम्रेÞन्
कुलिङ्धोनु
कुसाङ् लमा
आनि? लाजेÞन्
चुम्भोदिङ्बा
हक्चुम्मिबा
योभोधिम्नु
साम्खासेक्नु
सुवाङ्गेÞन्बा
इःत्यङ् खाम्घु
चोःक्मा वारो
आनि? लाजे?
आनि? लाघो
कोःप्मा वारो
आनि? थिङ्गा
आनि? निसुम्
हक्मा? वारो
आनि? चोःत्लुङ्
माङ्गेÞन्ना? लुङ्धुङ्
फोःङ्मा? वारो
आम्बि, हÞेक्केल्लेÞसा
सिक्कुम् तङ्नु
निङ्वा? तङ्नु
थिक्हुप् पोङ्नु
फा?भा उङ्उङ्
थक्साङ् चोःक्नु
वालिहाङ्लेÞन्
नोयाःम्बक् इःत्नु
मालाजे?रेÞन्
ताङ्सेÞःप् चोःक्नु
माबाःन् पाःत्नु
माराम् नाःत्नु
तगि पोमा
पेÞलि चोःक्नु
पाःन्जाङ् चोःक्नु
मुन्धुम् हाबेःक्
चेÞङ्मारेÞआ
साङ्गु पु?रेÞ
सक्मा पुÞ?रेÞ
आल्ल सप्फा
नासिङ् चोगि
नासिङ् युङ्मा
सेवा चोगि
तियाहा
तियाहा ।।
६. नोमुइ मुन्धुम्
(शुभाशिष मुन्धुम्)
आम्बि चुम्से
अक्खेÞ ल?रिक्
आनि? क?यो
तुत्तुगेÞन् ग
तुम्म्याहाङ् लुम्ओ
लोक्फा ताङ्लेÞ
सिङ्घिम् ताङ्लेÞ
लक्लुम्मोओ
वालिहाङ्लेÞन्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् हानु
आदेÞइल्लेÞ
सिङ्खिम् ताङ्लेÞ
आनि?लेÞप्माङ्
आबुदिङ्ग
लुङ्मा? तुक्मो
इनोगेÞन्ग
तुक्खे निःम्ओ
इक्सादिङ्ग
खाम्बेःक् चङ्धो
साम्म्याङ् युप्पा
फएत् चङ्धो
तुम्दुम्सेरि
कुइङ् थाम्नु
वाजिरिनु
फुङ्जिरिनु
लासेÞमिनु
नाम्सेÞमिनु
सुम्बोहुक्वा
मेÞदोःन्दुरो
हुक्वा लाङ्वा
खेÞम्सिङ् यारेÞ
हेÞक्याङ् याङ्मु
आनि? लाम्नु
हाङ्वा माङ्वा
नाःक्सेÞ फाङ्मु
साम्म्याङ् पःत्थाङ्
तेÞरेÞप् नेÞनु
युप्पा पत्थाङ्
तोःन्दु नेÞस्सु
आल्ल क?यो
मुइङसाहा?
सिक्कुम् निङ्वा?
फक्तुङ् तङ्नु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
माङ्हाङ् केरेÞक्
निसा युङ्नु
वालिहाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थामा तगि
उन्छोन् क?यो
लोःक्फा ताङ्लेÞ
सुयुमारेÞ
ताक्थेÞबारेÞ
हिङ्मन् हिङ्मो
हाङ्थिम् चोःक्मो
खाजोङ् चोःक्मो
लाजे? सिङ्बुङ्
कुन्धे हाःम्ओ
खुन्छि? लुम्ओ
मेÞन्नु? मेÞन्दा
पोङ्ल फा?आङ्
साक्मुरा लुङ्हि
मेÞमेÞत्छिङ्ङाङ्
वयेÞसाङ्आ
खेÞन्हा? केÞरेÞक्
माङ् पाःत्चारेÞ
तिबे लाबे
नाम्सिङ् पेःक्ल
फुङ्वाइनु
हुक्—लाङ्सोरेÞ
पइक् मेÞत्तुम्
सिएःप् एःप्तुम्
हेÞक्याङ् आल्ल
इक्वा हन्नु
कुझुङ् तेÞत्ला
तुम्दुम्सेरि—नु
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
लोःक्फा ताङ्ओ
हुक्वा ताङ्ओ
नुमा तामा
पोमा थेÞप्मा
चोःक्मा चामा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
सिक्कुम् निङ्वा?
मुक्साम् निसाम्
इःत्छिङ्साम् मुइ
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
हुक्वा ताङ्लेÞ
मेÞइःत्तुबा
मेसाप्तुबा
मेÞजोगुबा
मेÞबाःत्तुबा
केÞरेÞक् याःम्बक्
कुलिङ्धोनु
कुसुम् कÞेत्ल
नाहेÞन् मिक्सेन्
मेÞधानेÞन्ल?
लेÞत्छाम् फुङ्साम्
मेÞन्दोःक्नेÞन्लः
सुगुत् फाङ्बात्
मेÞन्दुम्नेÞन्लः
सोघा मुरिÞङ्
मेÞन्बोःङ्नेÞन्लः
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
हेक्याङ् याङ्मु
चाधाङ् पोर
या?धाङ् पोर
थक्सा पुसा
मेÞबोःन्लरो
साम्म्याङ्वा ग
अम्लेÞङ् तार
युप्पावाग
सेÞल्लेÞङ् तार
याङ्सा कुन्धे
एÞत्लेÞङ् तार
साम्माङ् सःत्ल
कुमाङ् सःत्ल
मिन्दे मार
तुक्मा मार
सेसे वामा
साङ्साङ् वामा
हाङ्हाङ् ल?मा
इङ्नाम् नुमा
मिङ्सो नुमा
ताङ्सो नुमा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
वालिहाङ्रेÞन्
हिङ्मन् इसिक्
मुइ ताङ्रेÞन्
इङघङ् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थाए थार
माङ्वा थोःक्ल
हाङ्वा थोःक्ल
पिरुम्सिम्लो
था?रुम्सिम्लो
७. सेम्मुइ मुन्धुम्
(विदाइ मुन्धुम्)
ए, आल्ल ग आम्बि
वालिहाङ्लेÞन्
मुइङ् सेÞमा
यरिक् वाल्लेÞ
पाङ्भे? योसो
कम्मा पेःक्मा
माःङ्घा वाल्लेÞ
आल्ल क?यो
मेÞल्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞङ्मा
हाबेःक् चेÞङ्मा
सोसोत् चोःक्मा
सराङ् चोःक्मा
कुबे लुक्सुम्
मुन्धुम् हाबेःक्
पेःन्देÞसाङ्ङा
लुङ्मा? तुक्मा
लेÞप्मि पि?मा
पेलि फाक्नु
याम्मु तुम्मा
माङ्हुप् चोःक्नु
वालिहाङ्रÞेन्
नो तङ्नाम्रेÞन्
नोइःत्छोनु
सेÞम्मुइरेÞन्
सेवा चोगि
तियाहा ।
तियाहा ।।
नोटः
यो देउसी (लारिङ्गेक्÷नाम्लिङ्गेक्) मुन्धम्सँगै बिहानपछि दिउँसो भए ‘नाम्लिङ्गेक्’ र साँझपछि बेलुकी भए लारिङ्गेक् भन्ने चलन छ ।
मूल स्रोतः
याप्मि, मेन्निसाम । २०६७ । वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेअङ्सिरेÞ लारिङ्गेत्–नाम्लिङ्गेत् मुन्धुम । पालाम मासिक वर्ष ५, अङ्क २÷३ पूर्णाङ्क २० । सम्पादक÷प्रकाशक डीबी आङ्बुङ ।
यो यसको सम्पादित अङ्श हो ।
सन्दर्भ ग्रन्थहरूः
काइँला, बैरागी । २०६० । चइःत् मुन्धुम (सृष्टि वर्णन) । लिम्बू साहित्य विकास संस्था, काठमाडौं
चेम्जोङ, इमानसिंह । २०१८ । किरात मुन्धुम् (किरातको वेद) ।
चेम्जोङ, इमानसिंह । सन् १९८५ । बलिहाङ तङ्नाम मुन्धुम (?) ः लिम्बु भाषामा लिखित किरात मुन्धुमको देवसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङः अखिल भारतीय किरात चुम्लुङ एशोसिएसन सभा ।
फोपाहाङ, दुर्गाप्रसाद । २०५१ । नावा चइत् मुन्धुम (सृष्टिको आख्यान) । मञ्जुल याक्थुम्बा, ललितपुर
योङ्हाङ, नरबहादुर । २०५३ । वालिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गे (वालिहाङ उत्सव–देउसी) ।
सिरेङ चोङ्बाङ, रनधोज । २०६५ । बलिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गेक् नाम्लिङ्गेक् मुन्धुम । नेपालः राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय सिरेङ चोङ्बाङ सयङ् सङ्चुम्भो संघ ।
सेरेङ, सेसेमी । २०५६ । वाली तङ्नाम । सेरेङहाङ् सेसेमी नाल्बो (लिम्बू)
मादेन, जसहाङ । २०४१। देउसी–भैलो (लारिङ्गेक् नाम्रिङ्गेक् । पनोगेÞन् नोबा तेÞत्लागेÞन लाचोङ नेÞत्निङ्ला ताआःर पत्ता पृष्ठ २५–२८ । अखिल भारतीय किरात (याक्थुङ) चुम्लुङ सभा ।
मादेन, येइङ्सा । सन् १९७९ । किरात मुन्धुम लिम्बू भाषाद्वारा देउसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङ ः किरात याक्थुङ सोङचुम्फो ।
किरात साम्जिक मुन्धुम् (लक् १–८) । २०६४। किरात चोःत्लुङ अङ्सि माङ्गेन्ना सेवा चाःेत्लुङ पाःन्जुम्भो र किरात साम्यो माङ्सेवासाबा मुजोःत्लुङ पाःन्जुम्भो, बाँझो ९, माङ्सेबुङ्, इलाम् ।
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेÞअङ्सीरेÞ
सेÞम्मुइ केसाम् साम्लो
(कुसरक्पा केलाङ्)
—दिबी आङ्बुङ्‘मेÞन्नीसाम् याप्मी’
तुत्तुगेÞन् तुम्म्याङ् आदाङ्बासे,
याक्लागेÞन् सुहाङ् हीम्दाङ्मासे
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लोक्फागेÞन् सीङ्घीम् लक्खुम्मोओ,
तुम्म्याङ् नु सुहाङ्मा लक्लुम्मो ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
तङ्बेबा तङ्नाम् तीक्नु ताम्नाङ्,
वालीहाङ् तङ्नाम् इत्नु ताम्नाङ्
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
के मुङ्नु लाङ्नु मुन्धुम् चेÞङ्नु,
वालीङ्हाङ् मुइङ् इङ्घङ् चेÞङ्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लारीङ्घेÞ पात्नु नाम्लीङ् चाप्नाङ्
वालीहाङ् मुइङ् इङ्घङ् पाप्नाङ् ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
सेÞम्मुइ नाक्नु लेÞप्मी नाक्नु,
सेवाए मनु हुक्सो फाक्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
वालीहाङ् तङ्नाम् पेबारो ए,
सेÞम्मुइ नाक्नु सेवारो ए ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
उज्यालो भएपछि दिनमा खेलिने नामलिङ्घेÞ ।।
नामलिङ्घेÞ साम्लो
थप्पारा सेÞक्मुरी फेÞक्तेÞ लक्खुम्मो
कुनाम् सेÞरेÞ लुङ्मा हिप्सेÞर ।।
लालीङ्ओ लालीङ्घेÞ चात्छेÞ ताम्नारो
कबु पाङ्भे लाजे ताक्कन्नु
आम्बी चुक्साङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
फेÞन्छाङ् सेÞवारो — लालीङ्घेÞ
ओन्छाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
माङ्हाङ् सÞेवारो — लालीङ्घेÞ
हाङ् इङ्घङ् सेÞनु ताम्ना
माङ् इङ्घङ् हाÞनु ताम्ना
वालीहाङ्÷वलीहाङ्हिङ्वा इङ्घङ्
सत्नु हानु ताम्ना
खेÞप्सुम्लो हौ खेÞप्सुम्लो
आम्बीथाबेदीङ् पाए — लालीङ्घेÞ
थामेदीङ माए — लालीङ्घेÞ
हाङ्गेÞन्ग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
सिक्चाग मेÞन्लो — लालीङ्घेÞ
खामाक् सीमाङ् नाम्मा तङ्नाम्
खासाम् सेÞमीहाम्मा तङ्नाम्
सक्वा मुइङ् हामा तङ्नाम्
हाङ्वा मुइ थामा तङ्नाम्
थासुम्लो हौ थासुम्लो
आम्बि एरी पारी — लालीङ्घेÞ
सत्ती लाक्खी — लालीङ्घेÞ
के साङ्ला नु — लालीङ्घेÞ
ता मुक्ला नु — लालीङ्घेÞ
तीयाहा लोरी — लालीङ्घेÞ
तीयाहाहा.... — तीयाहाहाÞ
मुन्धुम्÷हाबेःक्
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम् तेअङ्सिरेÞ नाम्लिङ्गेत् मुन्धुम्
– दिबी आङ्बुङ ‘मेÞन्निसाम् याप्मि’
१. तक्पाःन् मुन्धुम् (प्रारम्भिक मुन्धुम्)
(तान्छोदिङ् येÞम्मो पाःप्मा मुन्धुम्÷बिहान–दिउँसो)
आम्बि ! आर ग चुम्से
इक्सा खाम्बेःक्
सोरेÞ पेरो
तरक् ताङ्साङ्
ओःत्तेÞ पेरो
इक्सा खाम्बेःक्
कुजङ्धोओ
ताबु सिङ्ला
तरक् ताङ्साङ्
कुसिःक्तोओ
कुनाम् ओःत्तेÞ
अम्लेÞङ् ल?रेÞ
पाङ्भे?योसो
पाङ्यक् खिर्लि
लोक्फा सिङ्घिम्
लक्खुम् फिर्लि
इक्ताप् प्याङ्सि
फुङ्इक् कुलेÞेम्
फुङ्इक् फेक्तÞे
खेम्सिङ् यारेÞ
नुनाम् सेÞरेÞ
कुनाम् सेÞरेÞ
सरित् केÞजङ्
सक्मा नुरेÞ
कोःक्मा फाङ्जङ्
अमः नुरेÞ
लुङ्ला नाङ्जङ्
चम्सिङ् यारेÞ
हेÞक्केःल्लेÞ ग
आम्बि क?यो
थक्सा पुसा
मÞेसःत्तेÞरो
मेÞन्छाम् याप्मि
आसःत्तेÞरो
अक्खेÞ ल?रिक्
इक्सा खाम्बेःक्
इरेÞ पेःल्लेÞ
तङ्बेलावा
तेःन्छिÞङ् पेरो
हÞेक्केःल्लेÞ सा?
आम्बि क?यो
मेÞन्छाम् याप्मि
लक्लुम्मोओ
तङ्बेलावा
केÞदाबा या
वालिहाङ्रेÞन्
तङ्नाम् त्येÞरो !
––––––
(मुन्धुम् चक्मा÷जोड्नु)
हेÞक्केल्लेÞसा?
आम्बि क?यो
वालि हाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् इसिक्
तङ्नाम् इःत्छेÞ
नाभोःन्जिन् ग
हयङ्साहा?
कुम्भु–कुन्सा?
सिक्कुम् तङ्नु
सङ्वा–फुङ्वा
निङ्वा? तङ्नु
तुम्याहाङ्रेÞन्
लक्लुम्मोओ
लाःङ्नु पाःत्नु
ताःम्ना नि बा
हेक्केल्लेÞसा
आर क?यो
येÞक्येÞक् सिम्सिम्
मेÞन्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞक्सुम्
हाबेःक् खेÞप्सुम्
२. नावा चइःत् मुन्धुम्ः
(सृष्टिको मुन्धुम्)
ए, मुन्धुम् इसिक्
हाबेःक् इसिक्
उन्छोःन् गमु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
मुन्धाङ् खेसे
यङ्घङ् वाहङ्
चभत् थुङ्वा
मिधुङ् मिराक्
सुरित् केÞजङ्
होःप्तेÞ मुरो
मुहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहङ्लिङ् नेÞस्सेÞ
मुहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
खेÞहोःप्लुङ् नेÞस्सेÞ
मुजि?रक् नेÞस्सेÞ
खेÞजिÞ?रक् नेÞस्सेÞ
ए, अगन्छा? लुम्ओ
मुजोःक्लुङ् माङ्लो
खेÞजोःक्लुङ् माङ्लो
तागेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
मुखेÞहोःप् लुम्ओ
सिमिक्लुङ् फत्छु
सेÞन्दाङ् ए फच्छु
कुला फच्छुरो
मिवा युक्सु
कुनाम् ए युक्सुरो
मुन्धाङ् युक्खु
खेसे ए युक्सुरो
इक्सा मेÞएग
खाम्बेःक् मेÞएग
नावालुङ्मा ग
चइःत् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
इक्सा ए नÞेस्सुरो
खाम्बेःक् ए नेÞस्सुरो
इक्सा पोःक्खेरो
खाम्बेःक् पोःक्सेÞरो ।
३. ताबुसिङ्ला नु थक्सापुसा पोङ्मा
(वनजङ्गल र पशुपक्षीको सृष्टि)
आर, इक्सा खाम्बेःक्
पोःक्सेÞसाङ् आम्बि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्तुआङ्
निङ्वा? इःत्तुआङ्
पोरोक्मि माङ्नु
यम्भामि माङ्नु
ताबुमु लेःत्तु
सिङ्लामु लेःत्तु
नेÞत्तिमु पोःक्सेÞ
कुभुङ्मु पोःक्खेÞ ।।
तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
नावासिङ्माङ्लेÞ
कुजोःक्सिङ् माङ्लेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङाङ्
ताबुमु खेÞम्मा
सिङ्लामु खेÞम्मा
नेÞत्ति ए खेÞम्मा
कुभुङ्ङे खेÞम्मा
थक्सामु केःत्तु
पुसामु केःत्तु
आल्ल, ताबु खेÞम्दुरो
सिङ्ला खेÞम्दुरो
नेÞत्ति खेÞम्दुरो
कुभुङ् खेÞम्दुरो ।।
४. मेÞन्छाम्गेÞन् नाम्याप्मि पोङ्मा
(मानिसको सृष्टि मुन्धुम्)
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुहङ्लिङ् खेÞम्मा
सिमिक्लुङ् चोगु
सिमिक्लुङ् खेÞम्मा
ताङ्साङ्ङाङ् फत्छु
तरङ् खेÞम्मा ग
ताङ्साङ् खेÞम्मा ग
मुधाङ्दिङ् गर
खेसेहा? फत्छु
लाबेमा फत्छु
नाम्बेमा फत्छु
केजङ्ङाङ् चोगु
सुरित्ताङ् चोगु
चफत्ताङ् चोगु
चुवात्ताङ् चोगु
पाङ्घेÞन्नाङ् चोगु
वाहित्ताङ् चोगु
तागेÞरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्रेÞ
सिक्कुम् इःत्छिङ्ङाङ्
निङ्वा? इःत्छिङ्ङाङ्
यङ्घङ्मु चोगु
वारक्मु चोगु
कोइमु चोगु
चङ्फाङ्मु चोगु
ताबुमु चोगु
सिङ्लाआङ् चोगु
इक्सा मेÞघेम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
ङासाआङ् चोगु
सिक्चोहा? केःत्तु
था?बात्ताङ् केःत्तु
थक्साःहा? केःत्तु
पुसाहा? केःत्तुसि
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
पोरोक्बिाल्लेÞ
यम्भामिबाल्लेÞ
सिक्कुम् तायेÞरो
निङ्वा? तायेÞरो
मेÞन्छाम् मेÞएग
याप्मि मेÞएग
इक्सा मेÞघेÞम्दुन्
खाम्बेःक् मेÞघेÞम्दुन्
तागेÞलामेÞल्लेÞ
निङ्वा?फुमेÞल्लेÞ
सिक्कुम्मु इसिक्
निङ्वा?ए इसिक्
पोरोक्मिबारेÞ
यम्भामिबारेÞ
मेÞयाम्सो साधिक्
मेÞन्छिम्ना साधिक्
साम्याङ्वा अम्लेÞङ्
युप्पावा फरेÞङ्
चइःत्ते चोगु
कुबे चोगुसाङ
नावा मेबोःक्खेÞन्
चइत् मेÞबोःक्खेÞन्
सिक्कुम्मे मयेÞ
निङ्वा?रक् मयेÞ
याम्मो, तागेरा इसिक्
निङ्वा?फु इसिक्
ला खाप्पुमा ग
नाम् खाप्पुमा ग
पेÞबङ् फेÞेत्तुआङ्
हुक्सो तारुआङ्
इक्सा ए खाम्नु
खाम्बेःक्मा खाम्नु
वाहिसोमानु
सेःक्तक्सु च्वाःत्नु
पाङ्घेन्दिङ् च्वाःत्नु
मेÞन्छाम् चइःत्
याप्मि ए चइःत्
हुक्सोमु चोगु
ताङेÞमु चोगु
हÞेक्क्याङ, साङ्गुमु केःत्तु
सक्मामु केःत्तु
आर, हाः हाः मेÞत्तुरो
हुः हुः मेÞत्तुरो
पेÞलि साःत्तुरो
पाःल्ला साःत्तुरो
मेÞन्छाम्माङ् सारेÞ
नाम्याप्मि सारेÞ
हाः हाः ल?रिक्लो
हुः हुः ल?रिक्लो
पेलि नोःक्तुबेÞ
पाःल्ला नोःक्तुबेÞ
अक्खेरिक, नावा पोःक्सेÞरो
चइत् पोःक्खेÞरो ।
५. वालिहाङ् मुन्धुम्
(वालिहाङ्को मुन्धुम्)
ए ! आल्ल आम्बि
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
मुइङ् इसिक्
मेÞन्छाम् याप्मि
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा पोःक्सेÞ
मेÞन्छाम् साःहा?
इक्सा खाम्बेःक्
लाजे? सिङ्बुङ्
तक्नु वामा
थक्सा पुसा
कत्नु वामा
चासे? फुङ्से?
चानु वामा
मुइङ् इसिक्
लाजे? युक्फो
तक्इ वाःम्ओ
हाङ्थिम् पोःक्सेÞ
हाङ्थिम् इसिक्
नेवाःलाबा
हाङ्युक्नाओ
सावा येÞत्हाङ्
किरात हाङ्मु
कुनो मिङ्ग
वालिहाङ्मु
सिक्कुम् निङ्वा?
चाःप्पा साबा
युक्फो सारेÞन्
मिम्जि? साबा
सेवा साबा
वयेÞमुबेÞ
वा?इ पेःक्मो
थिक्येÞन् खुनेÞ?
सेÞप्माङ् चेÞङ्नु
मुइङ् इसिक्
हाङ्युक्नाओ
कुयाम् तुगेÞ
मिन्दे पोःक्सेÞ
हÞेक्केल्लेÞसा?
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेÞरिङ् चोःक्इ
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
सेÞमि हाःन्नु
वाजिरि नु
फुङ्जिरि नु
सेवा चोःक्इ
मुइ नाःक्इ
मेÞयुङ्ङÞेमु
तागÞेरा माङ्लेÞ
निङ्वा?फु माङ्लेÞ
लाजे? सारेÞन्
सेवा तेÞम्नु
वालिहाङ्ङिन्
मिक्कि फुङ्वा
हिङ्मन् पिरु
आल्ल खुनेÞ?
कुयाम् नुरेÞ
कुसिक् नुरेÞ
हेÞक्याङ् खेÞ?यो
वालिहाङ्रेÞ
लाजे? साहा?
योभो साहा?
मेरिङ् चोःक्नु
सेÞन्दिक् लेÞन्दिक्
निङ्वा? लोइः
सेवा चोःक्इः
मेÞयुङ्इभाङ्
तेÞअङ्सिरेÞ
कुनो मुइ
पि?सेÞ फा?आङ्
लाजे? कब्रिङ्
केÞरेÞक् पिसाङ्
लाजे? साहा?
योभो साहा?
इङ्भन् चोःक्सेÞ
पाङ्सुसिमु
आम्बि क?यो
आनिगेÞआङ्
वालिहाङ्लेÞन्
कुनो मुइङ्
इङ्घङ् सÞेनु
लाःङ्नु पिन्नु
लारिङ्गेÞत् नु
नाम्लिङ्गेÞत् चाःत्नु
ताःम्नाबारो
आम्बि आर
क?यो आनि?
लाजे? लुम्ओ
हाङ्जोक् थिम्ओ
हाङ्जोक् थिम्सा
लाजे?साओ
योभो साओ
नुमा तामा
हाङ्जोक् थिम्रेÞन्
कुलिङ्धोनु
कुसाङ् लमा
आनि? लाजेÞन्
चुम्भोदिङ्बा
हक्चुम्मिबा
योभोधिम्नु
साम्खासेक्नु
सुवाङ्गेÞन्बा
इःत्यङ् खाम्घु
चोःक्मा वारो
आनि? लाजे?
आनि? लाघो
कोःप्मा वारो
आनि? थिङ्गा
आनि? निसुम्
हक्मा? वारो
आनि? चोःत्लुङ्
माङ्गेÞन्ना? लुङ्धुङ्
फोःङ्मा? वारो
आम्बि, हÞेक्केल्लेÞसा
सिक्कुम् तङ्नु
निङ्वा? तङ्नु
थिक्हुप् पोङ्नु
फा?भा उङ्उङ्
थक्साङ् चोःक्नु
वालिहाङ्लेÞन्
नोयाःम्बक् इःत्नु
मालाजे?रेÞन्
ताङ्सेÞःप् चोःक्नु
माबाःन् पाःत्नु
माराम् नाःत्नु
तगि पोमा
पेÞलि चोःक्नु
पाःन्जाङ् चोःक्नु
मुन्धुम् हाबेःक्
चेÞङ्मारेÞआ
साङ्गु पु?रेÞ
सक्मा पुÞ?रेÞ
आल्ल सप्फा
नासिङ् चोगि
नासिङ् युङ्मा
सेवा चोगि
तियाहा
तियाहा ।।
६. नोमुइ मुन्धुम्
(शुभाशिष मुन्धुम्)
आम्बि चुम्से
अक्खेÞ ल?रिक्
आनि? क?यो
तुत्तुगेÞन् ग
तुम्म्याहाङ् लुम्ओ
लोक्फा ताङ्लेÞ
सिङ्घिम् ताङ्लेÞ
लक्लुम्मोओ
वालिहाङ्लेÞन्
सावा मुइङ्
इङ्घङ् हानु
आदेÞइल्लेÞ
सिङ्खिम् ताङ्लेÞ
आनि?लेÞप्माङ्
आबुदिङ्ग
लुङ्मा? तुक्मो
इनोगेÞन्ग
तुक्खे निःम्ओ
इक्सादिङ्ग
खाम्बेःक् चङ्धो
साम्म्याङ् युप्पा
फएत् चङ्धो
तुम्दुम्सेरि
कुइङ् थाम्नु
वाजिरिनु
फुङ्जिरिनु
लासेÞमिनु
नाम्सेÞमिनु
सुम्बोहुक्वा
मेÞदोःन्दुरो
हुक्वा लाङ्वा
खेÞम्सिङ् यारेÞ
हेÞक्याङ् याङ्मु
आनि? लाम्नु
हाङ्वा माङ्वा
नाःक्सेÞ फाङ्मु
साम्म्याङ् पःत्थाङ्
तेÞरेÞप् नेÞनु
युप्पा पत्थाङ्
तोःन्दु नेÞस्सु
आल्ल क?यो
मुइङसाहा?
सिक्कुम् निङ्वा?
फक्तुङ् तङ्नु
इक्सा खाम्बेःक्
तरक् ताङ्साङ्
माङ्हाङ् केरेÞक्
निसा युङ्नु
वालिहाङ्रेÞन्
मुन्धुम् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थामा तगि
उन्छोन् क?यो
लोःक्फा ताङ्लेÞ
सुयुमारेÞ
ताक्थेÞबारेÞ
हिङ्मन् हिङ्मो
हाङ्थिम् चोःक्मो
खाजोङ् चोःक्मो
लाजे? सिङ्बुङ्
कुन्धे हाःम्ओ
खुन्छि? लुम्ओ
मेÞन्नु? मेÞन्दा
पोङ्ल फा?आङ्
साक्मुरा लुङ्हि
मेÞमेÞत्छिङ्ङाङ्
वयेÞसाङ्आ
खेÞन्हा? केÞरेÞक्
माङ् पाःत्चारेÞ
तिबे लाबे
नाम्सिङ् पेःक्ल
फुङ्वाइनु
हुक्—लाङ्सोरेÞ
पइक् मेÞत्तुम्
सिएःप् एःप्तुम्
हेÞक्याङ् आल्ल
इक्वा हन्नु
कुझुङ् तेÞत्ला
तुम्दुम्सेरि—नु
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
लोःक्फा ताङ्ओ
हुक्वा ताङ्ओ
नुमा तामा
पोमा थेÞप्मा
चोःक्मा चामा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
सिक्कुम् निङ्वा?
मुक्साम् निसाम्
इःत्छिङ्साम् मुइ
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
हुक्वा ताङ्लेÞ
मेÞइःत्तुबा
मेसाप्तुबा
मेÞजोगुबा
मेÞबाःत्तुबा
केÞरेÞक् याःम्बक्
कुलिङ्धोनु
कुसुम् कÞेत्ल
नाहेÞन् मिक्सेन्
मेÞधानेÞन्ल?
लेÞत्छाम् फुङ्साम्
मेÞन्दोःक्नेÞन्लः
सुगुत् फाङ्बात्
मेÞन्दुम्नेÞन्लः
सोघा मुरिÞङ्
मेÞन्बोःङ्नेÞन्लः
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो !
हेक्याङ् याङ्मु
चाधाङ् पोर
या?धाङ् पोर
थक्सा पुसा
मेÞबोःन्लरो
साम्म्याङ्वा ग
अम्लेÞङ् तार
युप्पावाग
सेÞल्लेÞङ् तार
याङ्सा कुन्धे
एÞत्लेÞङ् तार
साम्माङ् सःत्ल
कुमाङ् सःत्ल
मिन्दे मार
तुक्मा मार
सेसे वामा
साङ्साङ् वामा
हाङ्हाङ् ल?मा
इङ्नाम् नुमा
मिङ्सो नुमा
ताङ्सो नुमा
माङ्वा हाङ्वा
पिरुम्सिम्लो
वालिहाङ्रेÞन्
हिङ्मन् इसिक्
मुइ ताङ्रेÞन्
इङघङ् इसिक्
माङ्वा हाङ्वा
थाए थार
माङ्वा थोःक्ल
हाङ्वा थोःक्ल
पिरुम्सिम्लो
था?रुम्सिम्लो
७. सेम्मुइ मुन्धुम्
(विदाइ मुन्धुम्)
ए, आल्ल ग आम्बि
वालिहाङ्लेÞन्
मुइङ् सेÞमा
यरिक् वाल्लेÞ
पाङ्भे? योसो
कम्मा पेःक्मा
माःङ्घा वाल्लेÞ
आल्ल क?यो
मेÞल्लेÞ मेÞन्दा
मुन्धुम् चेÞङ्मा
हाबेःक् चेÞङ्मा
सोसोत् चोःक्मा
सराङ् चोःक्मा
कुबे लुक्सुम्
मुन्धुम् हाबेःक्
पेःन्देÞसाङ्ङा
लुङ्मा? तुक्मा
लेÞप्मि पि?मा
पेलि फाक्नु
याम्मु तुम्मा
माङ्हुप् चोःक्नु
वालिहाङ्रÞेन्
नो तङ्नाम्रेÞन्
नोइःत्छोनु
सेÞम्मुइरेÞन्
सेवा चोगि
तियाहा ।
तियाहा ।।
नोटः
यो देउसी (लारिङ्गेक्÷नाम्लिङ्गेक्) मुन्धम्सँगै बिहानपछि दिउँसो भए ‘नाम्लिङ्गेक्’ र साँझपछि बेलुकी भए लारिङ्गेक् भन्ने चलन छ ।
मूल स्रोतः
याप्मि, मेन्निसाम । २०६७ । वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेअङ्सिरेÞ लारिङ्गेत्–नाम्लिङ्गेत् मुन्धुम । पालाम मासिक वर्ष ५, अङ्क २÷३ पूर्णाङ्क २० । सम्पादक÷प्रकाशक डीबी आङ्बुङ ।
यो यसको सम्पादित अङ्श हो ।
सन्दर्भ ग्रन्थहरूः
काइँला, बैरागी । २०६० । चइःत् मुन्धुम (सृष्टि वर्णन) । लिम्बू साहित्य विकास संस्था, काठमाडौं
चेम्जोङ, इमानसिंह । २०१८ । किरात मुन्धुम् (किरातको वेद) ।
चेम्जोङ, इमानसिंह । सन् १९८५ । बलिहाङ तङ्नाम मुन्धुम (?) ः लिम्बु भाषामा लिखित किरात मुन्धुमको देवसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङः अखिल भारतीय किरात चुम्लुङ एशोसिएसन सभा ।
फोपाहाङ, दुर्गाप्रसाद । २०५१ । नावा चइत् मुन्धुम (सृष्टिको आख्यान) । मञ्जुल याक्थुम्बा, ललितपुर
योङ्हाङ, नरबहादुर । २०५३ । वालिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गे (वालिहाङ उत्सव–देउसी) ।
सिरेङ चोङ्बाङ, रनधोज । २०६५ । बलिहाङ तङ्नाम् लारिङ्गेक् नाम्लिङ्गेक् मुन्धुम । नेपालः राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय सिरेङ चोङ्बाङ सयङ् सङ्चुम्भो संघ ।
सेरेङ, सेसेमी । २०५६ । वाली तङ्नाम । सेरेङहाङ् सेसेमी नाल्बो (लिम्बू)
मादेन, जसहाङ । २०४१। देउसी–भैलो (लारिङ्गेक् नाम्रिङ्गेक् । पनोगेÞन् नोबा तेÞत्लागेÞन लाचोङ नेÞत्निङ्ला ताआःर पत्ता पृष्ठ २५–२८ । अखिल भारतीय किरात (याक्थुङ) चुम्लुङ सभा ।
मादेन, येइङ्सा । सन् १९७९ । किरात मुन्धुम लिम्बू भाषाद्वारा देउसी–भैलो पुस्तिका । दार्जिलिङ ः किरात याक्थुङ सोङचुम्फो ।
किरात साम्जिक मुन्धुम् (लक् १–८) । २०६४। किरात चोःत्लुङ अङ्सि माङ्गेन्ना सेवा चाःेत्लुङ पाःन्जुम्भो र किरात साम्यो माङ्सेवासाबा मुजोःत्लुङ पाःन्जुम्भो, बाँझो ९, माङ्सेबुङ्, इलाम् ।
वालिहाङ् तियाहा तङ्नाम तेÞअङ्सीरेÞ
सेÞम्मुइ केसाम् साम्लो
(कुसरक्पा केलाङ्)
—दिबी आङ्बुङ्‘मेÞन्नीसाम् याप्मी’
तुत्तुगेÞन् तुम्म्याङ् आदाङ्बासे,
याक्लागेÞन् सुहाङ् हीम्दाङ्मासे
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लोक्फागेÞन् सीङ्घीम् लक्खुम्मोओ,
तुम्म्याङ् नु सुहाङ्मा लक्लुम्मो ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
तङ्बेबा तङ्नाम् तीक्नु ताम्नाङ्,
वालीहाङ् तङ्नाम् इत्नु ताम्नाङ्
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
के मुङ्नु लाङ्नु मुन्धुम् चेÞङ्नु,
वालीङ्हाङ् मुइङ् इङ्घङ् चेÞङ्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
लारीङ्घेÞ पात्नु नाम्लीङ् चाप्नाङ्
वालीहाङ् मुइङ् इङ्घङ् पाप्नाङ् ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
सेÞम्मुइ नाक्नु लेÞप्मी नाक्नु,
सेवाए मनु हुक्सो फाक्नु ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
वालीहाङ् तङ्नाम् पेबारो ए,
सेÞम्मुइ नाक्नु सेवारो ए ।।
सरलै सर्, सरलै सर् ।।
No comments:
Post a Comment